ნინო თევზაძე, კავკასიის გარემოსდაცვითი არასამთავრობო ორგანიზაციების ქსელის (CENN) დირექტორის მოადგილე, მისი ხელმძღვანელობით მიმდინარე სამოქალაქო საზოგადოების განვითარების პროექტის პერსპექტივიდან საუბრობს ევროკავშირთან დაახლოებისა და გაწევრიანების მნიშვნელობაზე. ინტერვიუში იგი განსაკუთრებულ ყურადღებას ამახვილებს პროექტის მიერ დემოკრატიის განვითარების ხელშეწყობაზე, საზოგადოებრივ ჩართულობაზე, სოციალური სერვისების ხელმისაწვდომობაზე, ევროკავშირის მხარდაჭერასა და ადგილობრივი თემების ღირებულებებზე.
სამოქალაქო საზოგადოების განვითარების პროექტის დახმარებით, როგორ უჭერს ევროკავშირი მხარს ადგილობრივი ორგანიზაციების შესაძლებლობების გაძლიერებას, რომლებიც ხელს უწყობენ საზოგადოების ჩართულობის გაზრდას გადაწყვეტილების მიღების პროცესში?
პროექტის ძირითადი ამოცანა სამოქალაქო საზოგადოების გაძლიერებაა, შესაბამისად, ყველა ძირითადი აქტივობა ამ მიზნის მიღწევას ემსახურება. პროექტი ხორციელდება საქართველოს ორ რეგიონში, ქვემო ქართლსა და სამცხე-ჯავახეთში. დაგეგმილი აქტივობები კი იქ მოქმედი ორგანიზაციების შესაძლებლობის გაძლიერებას ემსახურება.
პროექტის მენეჯერი, ნინო თევზაძე აღნიშნავს, რომ პროექტის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან კომპონენტს თემატური და ორგანიზაციის განვითარებაზე ორიენტირებული ტრენინგების სერია წარმოადგენს. მათ ემატება მენტორინგის სესიები, რომლებიც მონაწილეების ცოდნის გაღრმავებასა და უნარების პრაქტიკაში გამოყენებას უწყობს ხელს. ტრენინგების თემატიკა პროექტის დასაწყისშივე, სამოქალაქო საზოგადოების საჭიროებების შეფასების შედეგად შეირჩა.
ქალბატონი ნინო საუბრობს პროექტის ფარგლებში ჩეხეთის რესპუბლიკაში სასწავლო ვიზიტების შესახებ, რომლის ფარგლებშიც ორგანიზაციებს შესაძლებლობა ჰქონდათ, გაეზიარებინათ უცხო ქვეყნის გამოცდილება სოციალური სერვისების მიწოდების პროცესში. ვიზიტების დროს მონაწილეებს ჰქონდათ საშუალება, ადგილზე დაჰკვირვებოდნენ ჩეხეთში მოქმედი ორგანიზაციების საქმიანობას სოციალური მომსახურებების გაუმჯობესების მიმართულებით.
პროექტის ფარგლებში კიდევ ერთი გამორჩეული მიმართულება „ახალგაზრდა პროფესიონალთა პროგრამა“ და ახალგაზრდების თემატური ბანაკები იყო, რომლებმაც მოიცვა სამიზნე რეგიონების აქტიური ახალგაზრდები. მათ მიიღეს ცოდნა, გამოცდილება და შესაძლებლობა, განეხორციელებინათ ინიციატივები ადგილობრივ დონეზე სხვადასხვა მიმართულებით მდგომარეობის გაუმჯობესების მიზნით. დამატებით, პროექტი მხარს უჭერს სამოქალაქო საზოგადოებას ღია საგრანტო კონკურსების მეშვეობითაც. ამ კომპონენტმა განსაკუთრებული შედეგები გამოიღო, რამდენადაც საშუალება მისცა ორგანიზაციებს, მნიშვნელოვანი ცვლილებები მოეხდინათ თემში.
პროექტი ძირითადად ორიენტირებულია სოციალური მომსახურებების ხარისხისა და ხელმისაწვდომობის გაუმჯობესებაზე, ხოლო გაცემული გრანტები მიზნად ისახავს მოწყვლადი ჯგუფების ცხოვრების ხარისხის გაუმჯობესებას სერვისების დეფიციტის აღმოფხვრის გზით. ამავდროულად, ამ ინიციატივების განხორციელება არასამთავრობო ორგანიზაციებს ეხმარება განვითარებასა და კომპეტენციების გაძლიერებაში, რაც, თავის მხრივ, ზრდის ბენეფიციარებისათვის გრძელვადიანი მხარდაჭერის შესაძლებლობას.
ქალბატონი ნინო ჰყვება, რომ პროექტის ფარგლებში კიდევ ერთი შესაძლებლობა სამოქალაქო სექტორისთვის იყო მულტიაქტორულ სამუშაო ჯგუფებში გაწევრიანება. ამ შესაძლებლობამ კი ორგანიზაციებს საშუალება მისცა ემუშავათ სამიზნე რეგიონებში არსებული სოციალური სერვისების შეფასებაზე, რეკომენდაციების შემუშავებასა და, ზოგიერთ შემთხვევაში, ახალი საჭიროებების შესაბამისი მომსახურებების შექმნაზე. აღსანიშნავია, რომ პროექტის ფარგლებში მუნიციპალიტეტებთან პარტნიორობით შეიქმნა და დამტკიცდა ხუთი ახალი სოციალური სერვისი, სხვადასხვა მუნიციპალიტეტისთვის.
საბოოლო ჯამში კი, სხვადასხვა ინტერვენციებმა, როგორებიცაა თემატური და ორგანიზაციული განვითარების ტრენინგები, მენტორული სესიები, საგრანტო კონკურსები თუ ერთობლივი სერვისების შექმნის გამოცდილება, მნიშვნელოვნად გააძლიერა სამოქალაქო სექტორის შესაძლებლობები. სწორედ ამ ძალისხმევით, გაიზარდა ორგანიზაციების ჩართულობის ხარისხი გადაწყვეტილების მიღების პროცესში.
ევროპული ღირებულებები, რომლებსაც პროექტი თემებში ნერგავს და როგორ ითვისებენ მათ ადგილობრივი დაინტერესებული მხარეები.
„ევროპული ღირებულებები, რომელთა შორისაცაა, ინკლუზიურობა, ანგარიშვალდებულება და გამჭვირვალობა, საფუძვლად უდევს პროექტსა და მის აქტივობებს. ამ ღირებულებების სარგებელი ნათლად აისახა მულტიაქტორული სამუშაო ჯგუფების, საგრანტო ინიციატივებისა და ახალგაზრდული პროგრამების შედეგებზე. პროექტის მთავარი მიზანი სწორედ ის იყო, რომ მაქსიმალურად ჩაგვერთო ყველა დაინტერესებული მხარე ინკლუზიურობის პრინციპის მიღწევის მიზნით, მიგვეღო გამჭვირვალე გადაწყვეტილებები და გვეჩვენებინა საერთო პასუხისმგებლობის უპირატესობა. ადგილობრივმა საზოგადოებამ თავად იხილა, თუ რაოდენ პოზიტიური გავლენის მომტანია ამ ღირებულებების პრაქტიკაში დანერგვა. სამომავლოდ კი მნიშვნელოვანია, გაძლიერებულმა სამოქალაქო საზოგადოებამ განაგრძოს რეგიონში აქტიური მუშაობა ამ ღირებულებების შენარჩუნებითა და მდგრადი პროგრესის მხარდაჭერით“, – ნინო თევზაძე.
პროექტის წვლილი მოწყვლადი ჯგუფებისთვის სოციალური მომსახურებების ხელმისაწვდომობის გაუმჯობესებაში და მისი შესაბამისობა ევროკავშირის სოციალური ინკლუზიის სტანდარტებთან
სოციალურ სერვისებზე ხელმისაწვდომობის გაუმჯობესების მიმართულებით, ქალბატონმა ნინომ გამოყო აქტივობები, რომლებიც მიმართული იყო კონკრეტული საჭიროებების გათვალისწინებით ახალი სერვისების ჩამოყალიბებაზე; არსებული სერვისების 21 კრიტერიუმის გათვალისწინებით შეფასებასა და მათ გასაუმჯობესებლად რეკომენდაციების შემუშავებაზე. მისი თქმით, დამატებითი საგრანტო კონკურსი ჩატარდა როგორც ახალი სერვისების შესაქმნელად, ისე არსებული სერვისების შესახებ ცნობიერების ამაღლებისა და ხელმისაწვდომობის გაუმჯობესების მიზნით. მთლიანობაში, საგრანტო პროექტებმა მოიცვა განსხვავებული თემატური მიმართულებები და სხვადასხვა ჯგუფის ბენეფიციარები, მათ შორის: ბავშვები, ახალგაზრდები, ქალები, 60 წელს გადაცილებული პირები, შშმ პირები და სხვა. თითოეული ეს ინიციატივა შეიქმნა მოწყვლადი ჯგუფების საჭიროებებისა დასაკმაყოფილებლად და მათი ინტერესების დასაცავად.
პროექტის წარმატებული ისტორიები: ევროკავშირის მხარდაჭერილი ინიციატივები, რომლებიც მოქალაქეების გაძლიერებას და დემოკრატიული, თანასწორი საზოგადოების ჩამოყალიბებას უწყობს ხელს.
პროექტის ფარგლებში, სამიზნე რეგიონების ხუთ მუნიციპალიტეტში ახალი სოციალური სერვისები შემუშავდა. ნინო თევზაძე ხაზგასმით აღნიშნავს, რომ პრაქტიკულად ყოველი გაცემული გრანტი ერთგვარ წარმატების ისტორიას წარმოადგენს. ამ გრანტებმა რეგიონში შექმნა როგორც ახალი სერვისები (მაგალითად, ახალციხეში მოხუცთა სოციალური ინტეგრაციის ცენტრის შექმნა), ისე ხელი შეუწყო არსებული სერვისების შესახებ ცნობიერების ამაღლებას, ასევე ადგილობრივი სპეციალისტების კვალიფიკაციის ამაღლების გზით არსებული სერვისების ხარისხი გააუმჯობესა.
პროექტის გუნდმა ყველა სამიზნე მუნიციპალიტეტში შექმნა სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციებისა და ადგილობრივი ხელისუფლების მრავალმხრივი პარტნიორობა, რათა ხელი შეეწყო „ქვემოდან ზემოთ“ მონაწილეობითი პროცესების განვითარებას. პარტნიორობის ძირითად მიზნებს წარმოადგენდა: (1) მტკიცებულებებზე დაფუძნებული მრავალმხრივი დიალოგის წახალისება, რაც საშუალებას მისცემს სამოქალაქო საზოგადოებასა და ადგილობრივ ხელისუფლებას, უკეთ გაიგონ და უპასუხონ მიმდინარე საჭიროებებს სოციალური და საზოგადოებაზე დაფუძნებული მომსახურებების ხარისხის, ხელმისაწვდომობისა და მდგრადობის გაუმჯობესებისთვის; (2) ინკლუზიური სოციალური პოლიტიკის ფორმირების პროცესის ხელშეწყობა.
პირველადი კონსულტაციებისა და შეთანხმებების შემდეგ, მუნიციპალიტეტებში შეიქმნა ორგანიზაციებისა და ინდივიდუალური პირების სია, რომლებიც სამუშაო ჯგუფის წევრებად დაინიშნნენ. პროექტის გუნდმა ითანამშრომლა საქართველოს სტრატეგიული კვლევებისა და განვითარების ცენტრთან (CSRDG), რომელმაც გასწია ექსპერტული მხარდაჭერა სოციალური მომსახურებების სფეროში ადამიანის უფლებებზე დაფუძნებული მიდგომის (HRBA) პრინციპების გათვალისწინებით.
CSRDG-მ თითოეულ მუნიციპალიტეტში არსებული სოციალური მომსახურებები შეაფასა ადამიანის უფლებებზე დაფუძნებული მიდგომის (HRBA) 21 კრიტერიუმის მიხედვით და შეიმუშავა რეკომენდაციები თითოეული მუნიციპალიტეტისთვის. პირველი შეხვედრის დროს სამუშაო ჯგუფმა განიხილა არსებული სოციალური მომსახურებები და 21 რეკომენდაცია. რეკომენდაციები საჭიროების შესაბამისად დაიხვეწა, ხოლო მათი განხორციელების შესაძლებლობები დეტალურად შეფასდა.
ქალბატონი ნინო აღნიშნავს, რომ მეორე ეტაპის შეხვედრები ორ-დღიანი სამუშაო შეხვედრებისგან შედგებოდა, რომელთა მიზანი ადგილობრივი საჭიროებებისა და არსებული ხარვეზების გათვალისწინებით ახალი სოციალური მომსახურებების დიზაინის შექმნა იყო.
შეხვედრების ფარგლებში განხილული თემები იყო: სოციალური მომსახურების არსის განსაზღვრა; სამიზნე ჯგუფების შერჩევა; სამიზნე ჯგუფების საჭიროებების იდენტიფიცირება; მათი საჭიროებების პრიორიტეტულობის მიხედვით დალაგება; ახალი სოციალური მომსახურების მოდელის განვითარება. სამუშაო შეხვედრებამდე CSRDG-მ მოიძია ინფორმაცია მოწყვლად მდგომარეობაში მყოფი პირების სტატისტიკის შესახებ სხვადასხვა საჯარო უწყებიდან. შედეგად, შემდეგი სოციალური მომსახურებები შეიქმნა შესაბამისი მუნიციპალიტეტებისთვის:
დმანისი
სამუშაო ჯგუფმა სამიზნე სეგმენტად ქალები აირჩია და Problem Tree მეთოდოლოგიის გამოყენებით განსაზღვრა მათი საჭიროებები და გამოწვევები. შედეგად, ჯგუფებმა შეიმუშავეს აქტივობათა სერია, რომელიც სამიზნე ჯგუფის არსებულ პრობლემებს პასუხობს. შეხვედრის განმავლობაში გაცვლილი ინფორმაცია აისახა სოციალური მომსახურების საბოლოო დოკუმენტში, რომელიც ჯგუფის ყველა წევრს გაეგზავნა.
2023 წლის 27 სექტემბერს მერს და მერის მოადგილეს წარედგინა ქალთა სოციალურ-ეკონომიკური გაძლიერების პროგრამა, რომელიც მიმართულია მათი დასაქმების, სამეწარმეო უნარებისა და გენდერული საკითხების შესახებ ცოდნის გაუმჯობესებაზე. მუნიციპალიტეტთან დასკვნითი შეხვედრა გაიმართა 10 ოქტომბერს, რის შემდეგაც CENN-მა მიიღო შეტყობინება, რომ დმანისის მუნიციპალიტეტმა დაამტკიცა სოფლად მცხოვრები ქალების ეკონომიკური გაძლიერების სოციალური სერვისები და გამოყო შესაბამისი ბიუჯეტი.
წალკა
ანალოგიური მიდგომით სამუშაო ჯგუფმა წალკაში თავდაპირველად ორი სამიზნე ჯგუფი შეარჩია – მოხუცები და მარტოხელა მშობლები. პრიორიტეტი მიენიჭა მარტოხელა მშობლებს, განსაკუთრებული აქცენტით შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ბავშვების მშობლებზე. პრობლემის Problem Tree მეთოდოლოგიის გამოყენებით განისაზღვრა ამ სეგმენტის საჭიროებები და გამოწვევები. შემდგომში ჯგუფმა შეიმუშავა კონკრეტული აქტივობები, რომლებიც გაერთიანდა სერვისის დიზაინში. დასასრულს, მუნიციპალიტეტის მიერ დამტკიცდა შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ბავშვთა, მარტოხელა მშობლებისა და აღმზრდელების სოციალურ-ეკონომიკური გაძლიერების სოციალური სერვისი და გამოიყო ბიუჯეტი.
ბოლნისი
იგივე მიდგომით, ბოლნისის სამუშაო ჯგუფმა შეარჩია შემდეგი სამიზნე ჯგუფი – ახალგაზრდები დაუცველ სიტუაციებში. ჯგუფი მუშაობდა საჭიროებებისა და გამოწვევების იდენტიფიცირებაზე და შესაბამისად HRBA-ზე დაფუძნებული აქტივობების ყოვლისმომცველი ჩამონათვალის განსაზღვრაზე, რომლებიც პასუხობენ ყველაზე მნიშვნელოვან საჭიროებებსა და გამოწვევებს. მერთან შეხვედრის შემდეგ და ექსპერტებთან მუშაობის შედეგად დამტკიცდა ახალგაზრდების სოციალურ-ეკონომიკური გაძლიერების/ახალგაზრდობის თვითგამორკვევის ხელშეწყობის, კეთილდღეობისა და დასაქმების სოციალური სერვისი, შესაბამისი ბიუჯეტის გამოყოფით.
თეთრიწყარო
სამუშაო ჯგუფმა სამიზნე ჯგუფად შეარჩია განვითარების სირთულეების მქონე 0-7 წლის ბავშვები. რამდენიმე სამიზნე ჯგუფის თავდაპირველად პრიორიტეტულად დასახელების გამო, შერჩევა ხმის მიცემის სისტემით განხორციელდა. გამოწვევებისა და საჭიროებების განსაზღვრის შემდეგ, მსგავსი პროგრამების საფუძველზე კონკრეტული აქტივობები შემუშავდა. ამის შემდეგ მოეწყო საკონსულტაციო შეხვედრა თელავში დაფუძნებულ „საქართველოს სამოქალაქო ინტერესების დაცვის ასოციაციასთან“, რომელსაც იგივე სერვისი აქვს. ორგანიზაციამ ადრეული ინტერვენციის პროგრამა წარუდგინა თეთრიწყაროს ჯგუფის წევრებს, რომლებიც შემდეგ თეთრიწყაროში იგივე მიდგომის გამოყენებაზე შეთანხმდნენ, რომელიც საბავშვო ბაღების გაერთიანებას დაექვემდებარება. პროგრამა შეთანხმებული იქნა სამუშაო ჯგუფის წევრებს, მერსა და საბავშვო ბაღების გაერთიანებას შორის გამართული დამატებითი შეხვედრების საფუძველზე. დამტკიცდა ბავშვთა ადრეული განვითარების ხელშეწყობის მუნიციპალური ქვეპროგრამა და გამოიყო შესაბამისი ბიუჯეტი.
გარდაბანი
შეხვედრების მეორე რაუნდზე გარდაბნის სამუშაო ჯგუფმა პრიორიტეტული მატრიცის გამოყენებით, შესაბამისი სამიზნე ჯგუფის შერჩევაზე იმუშავა – თითოეული მიზნობრივი მოწყვლადი ჯგუფისთვის პროგრამის აუცილებლობისა და მიზანშეწონილობის გათვალისწინებით. შედეგად, ჯგუფმა აირჩია მოხუცებთან მუშაობა. სამიზნე ჯგუფის საჭიროებები და გამოწვევები განისაზღვრა Problem Tree მეთოდოლოგიით და მოთხოვნილებების საპასუხოდ შემუშავდა კონკრეტული აქტივობები. შედეგად შემუშავდა პროგრამა, რომელიც ხანდაზმულთა სოციალიზაციაზე იყო ფოკუსირებული. მუნიციპალიტეტმა დაამტკიცა მოხუცთა სოციალიზაციის პროგრამა და შესაბამისი ბიუჯეტი გამოყო.